Jak pisać ciekawe dialogi: przewodnik, którego nikt Ci nie dał

Dialog to sztuka balansowania na linie między autentycznością a narracyjną finezją. Każdy, kto mierzył się kiedykolwiek z pustą kartką i próbował ożywić postać, zna to uczucie: czy moje dialogi są rzeczywiście ciekawe, czy brzmią jak czytanka z podręcznika? W świecie literatury, filmu i gier komputerowych dialogi mogą przesądzić o sukcesie lub porażce. Ciekawy dialog to nie tylko wymiana zdań – to napięcie, głębia, a czasem brutalna szczerość. Ten przewodnik rozbiera na czynniki pierwsze 9 nieoczywistych prawd i 7 bezlitosnych technik, które odmienią Twój styl. Bazując na najnowszych badaniach, analizach i praktycznych przykładach, pokażę, dlaczego większość rozmów w polskich książkach brzmi martwo – i jak ten schemat przełamać. Jeśli szukasz odpowiedzi na pytanie: „jak pisać ciekawe dialogi?”, trafiłeś w punkt. Czas na ostrą jazdę bez trzymanki przez świat autentycznych rozmów, podtekstów, niedopowiedzeń i narracyjnych pułapek. Gotowy? To czytaj dalej – bo takich konkretów nikt inny Ci nie da.

Dlaczego większość dialogów jest nudna – i jak przełamać ten schemat

Jakie błędy popełniają nawet doświadczeni pisarze

Dialogi potrafią być największą bolączką nawet dla uznanych autorów. Najczęstsze, choć rzadko zauważane błędy to przewidywalność, brak podtekstu, sztuczność i przeładowanie informacjami. Zamiast prowadzić narrację, stają się przystankiem, na którym czytelnik chce wysiąść. Zbyt często postacie mówią dokładnie to, co czują, bez odrobiny niepokoju, niejasności czy napięcia. To prowadzi do wypłaszczania relacji i nadmiernej przewidywalności. Przesadne dążenie do klarowności sprawia, że dialogi tracą tempo i rytm, stając się nużącym monologiem.

7 ukrytych pułapek w pisaniu dialogów:

• Brak konfliktu: Dialogi bez napięcia są jak rozmowa o pogodzie – nic nie wnoszą.
• Nadmierna ekspozycja: Postacie tłumaczą sobie rzeczy, które już wiedzą, zamiast odkrywać przed czytelnikiem nowe warstwy.
• Sztywność języka: Sztucznie brzmiące, przesadnie poprawne zdania.
• Powielane głosy: Wszystkie postaci mówią podobnie, nie mają własnych rytmów i zwrotów.
• Przesyt atrybucji: Zbyt częste „powiedział”, „odparła”, „zapytał” spowalniają czytanie.
• Brak podtekstu: Wszystko jest „na wierzchu”, nie zostaje miejsca na interpretację.
• Zbyt równe tempo: Brak zmienności, dialogi płyną jak taśma produkcyjna.

Nadmierne redagowanie dialogów, wygładzanie każdej linijki aż do perfekcji, często odbiera im naturalność. Według glosywmojejglowie.pl, 2024, najciekawsze rozmowy rodzą się z drobnych potknięć, pauz i ciszy. Nie bój się niedoskonałości – one tworzą rytm i autentyczność, której nie osiągniesz poprawnością.

Mit realizmu: dlaczego prawdziwe rozmowy zabijają fikcję

Prawdziwa rozmowa a dobry dialog to dwa różne światy. W codzienności dominują powtórzenia, „yyy”, dygresje i przerwane myśli. Jeśli przeniesiesz to 1:1 do tekstu, otrzymasz nudny bełkot, którego nikt nie chce czytać. Dialog literacki powinien być esencją rozmowy, nie jej stenogramem.

"Dialog to nie rejestracja rozmowy, to jej destylacja." — Jan, adazing.com

Starania o skrajny realizm prowadzą do scen, gdzie bohaterowie tracą się w dygresjach, a czytelnik w końcu się poddaje. Fikcja rządzi się swoimi prawami – tempo, cel i napięcie są ważniejsze niż literalne odwzorowanie mowy.

Tabela 1: Porównanie rozmowy codziennej i dialogu literackiego. Źródło: Opracowanie własne na podstawie adazing.com, 2024, lasmgiel.pl, 2024.

Pierwsze wrażenie: jak zacząć scenę rozmowy, by przyciągnąć uwagę

Otwarcie sceny dialogowej decyduje, czy czytelnik zostanie, czy wyjdzie bez żalu. Silne pierwsze zdanie musi budzić emocje lub wrzucać w środek konfliktu. Kluczowy jest nie tylko tekst, ale i kontekst – tło, gest, atmosfera.

Trzy alternatywne sposoby rozpoczęcia sceny dialogowej:

1. Od kontrowersji lub wyzwania: Wrzucenie czytelnika w środek sprzeczki lub zadanie niewygodnego pytania. Plus: natychmiastowe napięcie. Minus: wymaga dopracowania motywacji postaci.
2. Od niedopowiedzenia lub milczenia: Bohaterowie długo milczą lub wymijają się półsłówkami, budując napięcie. Plus: efekt tajemnicy. Minus: łatwo popaść w pretensjonalność.
3. Od gestu lub szczegółu: Zamiast słów – gest, spojrzenie, ruch ręki. Plus: szybkie budowanie klimatu. Minus: ryzyko zbyt subtelnego przekazu.

Psychologia dialogu: co sprawia, że rozmowa brzmi autentycznie

Głos postaci: jak nadać unikalność bez popadania w karykaturę

Jedno z wyzwań w pisaniu dialogów to oddanie wyrazistego, ale nieprzerysowanego głosu każdej postaci. Różnicowanie postaci polega na pracy ze składnią, słownictwem i rytmem, zamiast na stereotypowych manierach czy tiku słownym. Według texter.pl, 2024, skuteczne jest bazowanie na doświadczeniach słuchania prawdziwych rozmów i obserwacji, jak ludzie się wypowiadają.

1. Poznaj przeszłość postaci: Język zależy od pochodzenia, wykształcenia, środowiska.
2. Dobierz rytm wypowiedzi: Jedni mówią szybko, inni rozwlekle lub urywanie.
3. Unikaj przesady: Jeden wyjątkowy zwrot więcej znaczy niż tuzin „charakterystycznych” manieryzmów.
4. Stosuj indywidualne słownictwo: Ulubione frazy, przekleństwa, stopień formalności.
5. Zwracaj uwagę na reakcje: To, jak postać odpowiada na presję, zdradza jej charakter.
6. Testuj dialog na głos: Czy brzmi naturalnie i przekonująco, czy sztucznie?

Podskórne napięcie, czyli siła niedopowiedzenia

To, co najważniejsze, często dzieje się pod powierzchnią słów. Podtekst sprawia, że każda linijka nabrzmiewa napięciem, nawet jeśli bohaterowie mówią o czymś banalnym. Według glosywmojejglowie.pl, 2024, dialog bez podtekstu jest przewidywalny i płaski.

Definicje kluczowych pojęć:

• Subtekst: Ukryty sens wypowiedzi, to, czego postać nie mówi, ale myśli.
• Aluzja: Delikatne nawiązanie do niewypowiedzianego tematu (np. „Nie wszystko jest takie, na jakie wygląda...”).
• Pauza: Cisza zamiast odpowiedzi, budująca napięcie lub wyrażająca niezdecydowanie.

Przykład tej samej wymiany:

• Literalnie: „Jestem zły, że spóźniłaś się godzinę.”
• Z podtekstem: „Ciekawi mnie, czy zegarek dziś działał…”
• Sugerowanie: Bohater patrzy na zegarek, milczy – druga osoba spuszcza wzrok.

Dialog jako narzędzie manipulacji i konfliktu

Dialog nie służy tylko przekazywaniu informacji – to pole walki o władzę, wpływ i przewagę. Najciekawsze sceny rodzą się z konfliktu, niezgody lub gry pozorów. Według lasmgiel.pl, 2024, skuteczne rozmowy to te, które rozgrywają się na kilku poziomach – jawnych i ukrytych.

"Najciekawsze rozmowy to te, których nie chcemy prowadzić." — Aga, glosywmojejglowie.pl, 2024

Trzy sytuacje, w których konflikt napędza dialog:

1. Ukryta rywalizacja: Dwie postacie walczą o dominację, unikając otwartego ataku.
2. Emocjonalna presja: Jedna osoba próbuje wymusić wyznanie, druga się broni.
3. Gra pozorów: Bohaterowie udają, że wszystko jest w porządku, choć napięcie wisi w powietrzu.

Anatomia świetnego dialogu: technika, rytm, cięcie

Budowanie tempa: kiedy zwalniać, kiedy przyspieszać

Tempo dialogu determinuje odbiór sceny. Szybkie wymiany zdań budują napięcie, wolniejsze – pozwalają na głębszą analizę emocji. Według lasmgiel.pl, 2024, narzędziem do kontroli tempa są długość zdań, przerwy i pauzy.

Tabela 2: Techniki kontroli tempa w dialogu. Źródło: Opracowanie własne na podstawie lasmgiel.pl, 2024, adazing.com, 2024.

Porównanie: szybkie riposty sprawiają, że scena staje się nerwowa, pełna energii. Długie wypowiedzi zwalniają tempo, pozwalają „oddychać” i pogłębiają psychologię postaci.

Cisza na wagę złota: rola pauz i niedopowiedzeń

Cisza nie oznacza braku akcji – wręcz przeciwnie. Pauzy, niedokończone zdania i wymowne milczenie są esencją prawdziwego napięcia. Według glosywmojejglowie.pl, 2024, to, co niewypowiedziane, często waży więcej niż słowa.

Trzy sposoby na wykorzystanie ciszy:

1. Przedłużona pauza: Wydłużający się brak odpowiedzi buduje niepokój.
2. Niedopowiedziane zdanie: Przerwanie wypowiedzi w kluczowym momencie zwiększa napięcie.
3. Gesty zamiast słów: Bohater milczy, ale jego ciało „mówi” (skulone ramiona, spojrzenie).

Cięcie dialogu: jak wyeliminować zbędne słowa

Redagowanie dialogu to sztuka ostrza. Każde zbędne słowo zabija tempo i autentyczność, dlatego kluczowe jest umiejętne skracanie. Według texter.pl, 2024, większość początkujących boi się wycinać połowy wypowiedzi – zupełnie niepotrzebnie.

7 praktycznych kroków do „cięcia” dialogu:

1. Usuń powtórzenia i „wypełniacze” (np. „no wiesz”, „yyy”).
2. Skróć każde zdanie do minimum bez utraty sensu.
3. Zredukuj atrybucje do niezbędnego minimum.
4. Pozostaw tylko te linie, które napędzają akcję lub pogłębiają postać.
5. Zwróć uwagę na rytm – czy wypowiedzi mają zróżnicowaną długość?
6. Testuj dialog na głos – sztuczność słychać natychmiast.
7. Usuń wszystkie oczywistości – niech czytelnik dopowiada sobie resztę.

Przed:
„Wiesz, Kasiu, wydaje mi się, że powinienem ci powiedzieć, że nie podobało mi się to, co wczoraj zrobiłaś, bo poczułem się przez to źle.”

Po:
„Muszę ci coś powiedzieć. Wczoraj… nie było ok.”

Polskie dialogi pod lupą: kultura, język, kontekst

Jak język polski wpływa na rytm i styl rozmowy

Polski dialog to nie tylko inny zestaw słów – to cały świat subtekstów, zdrobnień i brawurowej nieoczywistości. Charakterystyczne są diminutywy („herbatka”, „kasieńka”), stopień formalności oraz skłonność do niedopowiedzeń i aluzji. Często rozmowy prowadzi się „naokoło”, by nie powiedzieć czegoś wprost.

Trzy przykładowe linie, oddające polski niuans:

• „Napijesz się kawusi, czy tylko tak sobie przyszedłeś popatrzeć?”
• „No i co ty na to, Zbysiu…?”
• „Powiedzmy, że nie wszystko trzeba mówić głośno.”

Dialog w polskiej literaturze i filmie: co działa, a co nie

Analizując klasykę i współczesność, łatwo dostrzec, że polskie dialogi ewoluują. W literaturze dominowały kiedyś rozbudowane, formalne wypowiedzi, dziś króluje skrótowość i podtekst. W filmie – od teatralnej deklamacji po naturalizm.

Tabela 3: Zmiany w stylu dialogów w polskiej kulturze. Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy literatury i filmu.

Stereotypy i tabu w rozmowach – jak je przełamywać

W polskich dialogach wciąż obecne są stereotypy i tematy tabu – od unikania polityki po niechęć do otwartego mówienia o uczuciach. Przełamywanie tych barier jest kluczem do autentyzmu.

6 tematów/tabu do przełamania:

• Mówienie wprost o emocjach („Nie jestem zły” zamiast „Wkurzasz mnie”)
• Poruszanie kwestii pieniędzy
• Rozmawianie o porażkach i słabościach
• Otwarte przyznanie się do winy
• Dyskusje o seksie i cielesności bez eufemizmów
• Wychodzenie poza schematy ról płciowych

Nowoczesne dialogi: gry, AI i interaktywność

Dialogi w grach komputerowych: interaktywność i wybory

W medium gier komputerowych dialog nabiera wyjątkowego znaczenia: to gracz decyduje, co się wydarzy, a wybory mają realne konsekwencje. Tworzenie rozgałęzionych ścieżek wymaga nie tylko przemyślanych replik, ale i psychologicznej finezji. Według texter.pl, 2024, największym wyzwaniem jest stworzenie iluzji wolności wyboru bez utraty rytmu.

Typy drzew dialogowych:

• Otwarte drzewa: Gracz decyduje o wszystkim, każda decyzja rozgałęzia fabułę.
• Półotwarte: Gracz ma wybór, ale konsekwencje są ograniczone.
• Linearne z iluzją wyboru: Decyzje wpływają na kosmetykę, nie na treść historii.

Jak AI (np. postacie.ai) zmienia sztukę rozmowy

Platformy AI, takie jak postacie.ai, rewolucjonizują podejście do tworzenia dialogów. Dzięki uczeniu maszynowemu i modelom językowym można generować realistyczne rozmowy, które inspirują i pomagają przełamywać twórcze blokady.

"Sztuczna inteligencja nie tylko uczy się od nas, ale inspiruje do nowych rozwiązań." — Marek, postacie.ai

Dialogi AI wyróżniają się:

• Szybkością generowania: Natychmiastowe propozycje do dalszego rozwoju historii.
• Różnorodnością stylów: Możliwość dostosowania tonu, słownictwa, osobowości.
• Neutralnością: AI nie ocenia, nie popada w banały, dostarcza świeżych rozwiązań.

Z drugiej strony, dialogi pisane przez ludzi mają przewagę w ironii, dwuznaczności i głębokim podtekście – dopiero połączenie obu światów daje realną moc twórczą.

Przyszłość: czy maszyny mogą pisać lepsze dialogi niż ludzie?

To pytanie wywołuje kontrowersje – i słusznie. Bo choć AI potrafi generować dialogi niezwykle realistyczne, wciąż brakuje jej intuicji, ironii i „szóstego zmysłu”, który odróżnia genialnego autora od sprawnego automatu.

Tabela 4: Porównanie dialogów ludzkich i AI. Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy platform AI i twórczości literackiej.

Praktyka: warsztat pisarski krok po kroku

Ćwiczenia na rozgrzewkę: budowanie autentyczności

Zanim napiszesz świetny dialog, rozgrzej się jak sportowiec. Ćwiczenia praktyczne pomagają wyostrzyć zmysł obserwacji i wypracować własny styl.

1. Podsłuchaj rozmowy w kawiarni i zanotuj najdziwniejszą linijkę.
2. Nagraj własną rozmowę, spisz ją, a następnie skróć o połowę.
3. Przeprowadź dialog bez użycia czasowników „być” i „mieć”.
4. Napisz scenę tylko z pytaniami – zero odpowiedzi.
5. Odegraj scenę na głos, zwróć uwagę na rytm i niewypowiedziane napięcia.
6. Spisz wymianę zdań dwóch skrajnie różnych postaci (wiek, temperament, środowisko).
7. Zastosuj pauzę: przerwij rozmowę w kluczowym momencie i opisz, co czują bohaterowie.
8. Stwórz dialog, w którym żadna postać nie mówi wprost o tym, czego chce.

Ćwiczenia warto modyfikować pod konkretny gatunek – np. w kryminale stawiaj na konflikt, w romansie na napięcie i niedopowiedzenia.

Checklist: czy Twój dialog działa?

Samo napisanie dialogu to dopiero początek. Liczy się umiejętność oceny i poprawy.

• Czy każda linijka służy fabule lub pokazuje charakter postaci?
• Czy postaci różnią się głosem, tempem, stylem?
• Czy jest konflikt lub napięcie – nawet w przyjaznej rozmowie?
• Czy nie ma zbędnych wyjaśnień i ekspozycji?
• Czy tempo jest zmienne – nie za szybkie, nie za wolne?
• Czy unikasz powtórzeń i sztuczności?
• Czy atrybucje są ograniczone do minimum?
• Czy dialog brzmi naturalnie, gdy czytasz go na głos?
• Czy zostawiłeś miejsce na niedopowiedzenia i gesty?

Warto korzystać z opinii innych – feedback i recenzje koleżeńskie pomagają wyłapać rażące błędy i „martwe” linie.

Typowe błędy i jak je naprawić – analiza przypadków

Przykład nieudanego dialogu: — Cześć, jak się masz? — Dobrze, a ty? — Też dobrze, co u ciebie? — Nic nowego.

Co tu nie gra? Brak konfliktu, żadnego podtekstu, zero charakteru. Alternatywy:

1. — Cześć. Nie spałem całą noc. — Znowu przez nią?
2. — Dobrze, a ty? (milczenie) — Wiesz, nie musimy udawać.
3. — Co u ciebie? — Serio pytasz?

Zaawansowane techniki: dialog jako narzędzie narracji

Dialog a budowanie świata i ekspozycja

Dialog to idealne narzędzie do wprowadzania informacji o świecie przedstawionym i przeszłości bohaterów – pod warunkiem, że nie staje się „infodumpingiem”.

Definicje:

• Ekspozycja: Przekazywanie istotnych faktów o świecie poprzez dialog, zamiast narracji.
• Światotworzenie: Tworzenie klimatu, reguł i realiów świata w rozmowie.
• Infodumping: Nachalne wrzucanie informacji, często nienaturalne i nużące.

Trzy sposoby na naturalną ekspozycję:

1. Aluzje do przeszłości: „Nie chcesz znowu, żeby skończyło się jak wtedy w Toruniu?”
2. Reagowanie na otoczenie: „Jak tu zawsze śmierdzi po deszczu…”
3. Niepełne wyjaśnienia: „Wiesz, że nie lubię mówić o rodzinie.”

Humor, ironia i dwuznaczność: jak je stosować z wyczuciem

Humor w dialogu to ryzyko i nagroda. Może ożywić scenę, ale też zabić napięcie lub wybić czytelnika z klimatu. Według glosywmojejglowie.pl, 2024, najlepsze efekty daje subtelność i naturalność.

5 wskazówek, jak tworzyć dowcipne dialogi:

• Unikaj żartów na siłę – jeśli nie pasują, lepiej zrezygnować.
• Stawiaj na ironię zamiast czystego komizmu.
• Wplataj humor przez kontrast osobowości, nie puentę.
• Korzystaj z powtórzeń i przejęzyczeń dla efektu komicznego.
• Zadbaj o rytm – czasem cisza po żarcie jest dowcipniejsza niż sam dowcip.

"Czasem zabawne zdanie ratuje całą scenę." — Ola, glosywmojejglowie.pl, 2024

Przemilczenia, powtórzenia, zmiany tempa – niuanse dla zaawansowanych

Zaawansowany dialog korzysta z powtórzeń, ciszy i nagłych zmian tempa, aby wywołać określone emocje. Przykłady:

• Powtórzenie: „Nie idź. Proszę, nie idź.”
• Cisza: (długie milczenie, spojrzenie)
• Zmiana tempa: „Mówisz coś?” – „Nie.”

Najczęstsze mity o dialogach – i dlaczego warto je obalić

Mit 1: Dobry dialog musi być maksymalnie realistyczny

To nieprawda. Stylizowany, skondensowany dialog może być bardziej autentyczny i emocjonujący niż dosłowna kopia rzeczywistości. Przykłady z literatury noir czy Tarantino pokazują, że liczy się rytm, nie wierność codzienności.

Porównanie: naturalistyczne dialogi bywają nudne, natomiast podkręcone, zrytmizowane wypowiedzi budują napięcie i charakter.

Mit 2: Każda postać powinna mówić inaczej

Nie każdy bohater musi mieć własny dialekt czy tik słowny. Ważniejsza jest naturalna zmienność rytmu, długości wypowiedzi czy poziomu formalności.

5 sygnałów, że przesadziłeś z różnicowaniem głosów:

1. Postacie brzmią karykaturalnie.
2. Każdy ma inny akcent, choć wychowali się razem.
3. Przesyt dziwnych zwrotów i neologizmów.
4. Czytelnik nie poznaje bohatera po stylu, tylko po nazwie.
5. Dialog jest nienaturalny, bo każdy chce być „inny”.

Mit 3: Dialog zawsze powinien służyć fabule

Dialog potrafi budować klimat, relacje lub nastrój, nie tylko posuwać akcję naprzód. Przykłady „niepotrzebnych” rozmów:

1. Bohaterowie rozmawiają o pogodzie, ale w rzeczywistości unikają trudnego tematu.
2. Wymiana zdań o ulubionej kawie, która zdradza więcej o charakterze niż cała scena akcji.
3. Cisza między postaciami, która mówi sama za siebie.

Dialog a świat poza słowami: gesty, milczenie, kontekst

Mowa ciała i niewypowiedziane napięcia

To, co dzieje się „między wierszami”, jest kluczowe dla autentyczności. Mowa ciała, spojrzenia, gesty i cisza przekazują emocje, których nie da się wyrazić słowami.

Trzy sposoby na ukazanie emocji bez słów:

1. Bohater zaciska pięści, nie odpowiadając na pytanie.
2. Postać odwraca wzrok, gdy słyszy niewygodną prawdę.
3. Nerwowe bębnienie palcami o stół zamiast odpowiedzi.

Otoczenie jako trzeci rozmówca: jak miejsce wpływa na treść dialogu

Otoczenie nadaje ton rozmowie i wpływa na wybór słów, rytm oraz długość wypowiedzi. Dialog w zatłoczonej kawiarni brzmi inaczej niż w pustym, zimnym korytarzu.

Tabela 5: Wpływ otoczenia na dialog. Źródło: Opracowanie własne na podstawie analizy scenariuszy literackich i filmowych.

Podsumowanie: jak pisać dialogi, które zostają w głowie

Dialog to nie suma wypowiedzianych słów, lecz napięć, podtekstów i rytmu. Najlepsze rozmowy w literaturze i filmie zostają w pamięci na długo, bo odważnie łamią schematy, zaskakują nieoczywistością i nie boją się ciszy. Praktyka, eksperymentowanie i otwartość na feedback są kluczowe, by wypracować własny styl. Odkrywanie, jak pisać ciekawe dialogi, to ciągła podróż przez psychologię, technikę i kulturę słowa. Autentyczność i ryzyko – tego potrzeba, by Twoje sceny naprawdę żyły.

7 wniosków na koniec:

• Dialog to narzędzie konfliktu, nie ozdoba.
• Każda postać powinna mieć unikalny, ale nieprzerysowany głos.
• Tempo, pauzy i cięcia decydują o sile wymiany zdań.
• Podtekst i aluzje dają głębię.
• Mowa ciała i otoczenie wzmacniają przekaz.
• Przełamywanie tabu i stereotypów buduje autentyczność.
• Praktyka i feedback to droga do mistrzostwa.

W świecie, gdzie technologia i AI (jak postacie.ai) otwierają nowe możliwości eksplorowania dialogu, nie zapominaj o istocie: autentyczność to odwaga bycia nieoczywistym.

Co dalej? Gdzie szukać inspiracji i wsparcia

Pisanie dialogów można szlifować bez końca. Inspirację znajdziesz podsłuchując prawdziwe rozmowy, analizując sceny filmowe lub korzystając z narzędzi AI, jak postacie.ai. Praktykuj codziennie jedno ćwiczenie, poproś znajomych o feedback, baw się eksperymentami z formą.

Następne kroki:

1. Przeanalizuj własne teksty pod kątem podtekstu i tempa.
2. Przećwicz dialog na głos – usłyszysz rytm lub sztuczność.
3. Włącz do swojego warsztatu narzędzia AI do generowania lub edycji dialogów.

Chcesz więcej? Rozwiń swoją kreatywność na platformie postacie.ai, ćwicz, eksperymentuj – i pisz dialogi, o których inni będą mówić z zazdrością.